Արմագեդոն չեղավ

2016-ի ապրիլի այս օրերին մենք դեռ չգիտեինք անուններ, մենք դեռ չգիտեինք` ի՞նչ է կատարվել ու ի՞նչ է կատարվում և ինչո՞վ է ավարտվելու այն, ինչ մեզ համար դեռ անուն չուներ` հարձակու՞մ, պատերա՞զմ, ագրեսիա՞: Վերջապես` հաղթանա՞կ, թե՞ պարտություն: Ոչ ոք չգիտեր: Անունները հետո կլինեն, Եռաբլուրում շարք կկանգնեն ու կհանգչեն հայրենի հողում մասնատված ու հոշոտված` այդպիսին է ժամանակակից Ադրբեջանի պատերազմելու պատկերացումը: Խոնարհում նրանց հիշատակի ու կամքի առաջ: Նրանք դեմ գնացին տրամաբանությանն ու իրավիճակ փոխեցին: Նրանք ուղղեցին բոլորի սխալները` կյանքի գնով: Զինադադարի համաձայնագրից հետո Բաքուն առաջին անգամ դիմել էր զենքի` համարելով, որ փոխվել է ռազմական ստատուս քվոն, կարող է փոխել և իրավականը: 2016-ի այս օրերին 1999-ի հոկտեմբերի 27-ից հետո Հայաստանի Հանրապետությունը հանձնեց իր հասունության երկրորդ քննությունը: Երկու դեպքում էլ անդառնալի կորուստներով պահպանելով ինքնության իրավունքը` շնորհիվ ժողովրդի: Քչերը արձանագրեցին, որ 2016-ի ապրիլյան քառօրյան եղավ, որովհետև եղել էր 1999-ի հոկտեմբերի 27-ը և Հայաստանը հետ էր շպրտվել 1999-ի մայիսի 31-ի ԱԺ ընտրություններով իշխանության եկած «Միասնություն» դաշինքի բացած նոր ճանապարհից, որ իրավիճակ էր փոխելու տարածաշրջանում: 2016-ի ապրիլին մենք պահեցինք Արցախը և հայկական երկու պետությունների գոյության իրավունքը հիմնավորեցինք աշխարհի առաջ, որ լուռ սպասում էր` ո՞վ կհաղթի: Հաղթողներ չեղան, լինեին` պատերազմը կավարտվեր: Լեռնային Ղարաբաղը կորցրեց 800 հեկտար տարածք ու պահպանեց անկախ պետություն լինելու իրավունքը: Ալիևի բլիցկրիգի փորձը վկայեց կոնֆլիկտի կողմերի դիվանագիտության պարտությունը` Ալիևը զենքի դիմեց, որովհետև բանակցություններով հարցը լուծելու հույս չուներ, քառօրյան հնարավոր դարձավ, որովհետև հայկական կողմը չկարողացավ կանխել: Դա նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի պարտությունն էր. երբ բանակցողներից մեկը շփման գծի երկայնքով անցնում է հարձակման մյուսի վրա, միջնորդական ջանքերը ջուրն է գցում: 2016-ի ապրիլը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների առաջ խնդիր դրեց` բանակցության սկզբունքները չեն գործում` կառուցողական երկիմաստությունը, որով կողմերն իրենց տարբեր մեկնաբանությամբ բանակցային գործընթացում պիտի հասնեին փոխզիջումային տարբերակի, չի աշխատում: Կառուցողական երկիմաստությունը 12 տարի բախվում է Բաքվում 3 սկզբունքներից միայն մեկի ընկալմանը, և դա դեռ անփոփոխ փաստ է: Թե ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե Ադրբեջանի նախագահը, թե Հայաստանի վարչապետը իրենց առաջին պաշտոնական հանդիպման համար լավագույն ժամանակը չէին ընտրել` 2016-ի ապրիլյան քառօրյայի տարելիցից 3 օր առաջ: Եթե ցանկանում էին միմյանց ցույց տալ, որ 2016-ը «մոռացել են» և անցել բանակցային նոր գործընթացի, անմտություն է: Դա հնարավոր չէ ու պետք չէ մոռանալ:

«Ընդհանուր առմամբ կարևոր եմ համարում այսօրվա հանդիպումը։ Չեմ կարող ասել, որ բանակցային գործընթացում տեղի է ունեցել ճեղքում, բայց շատ կարևոր է, որ սկսվել է մի պրոցես, որը մեզ հնարավորություն է տալիս խոսելու մեր օրակարգերի, մեր պատկերացումների, մեր խնդիրների մասին և խոսել այն գործընթացի մասին, ինչի մասին ես առիթ ունեցա խոսել Ստեփանակերտում և իմ ունեցած ասուլիսի ընթացքում»` Ավստրիայի հայ համայնքի հետ հանդիպմանը Ադրբեջանի նախագահի հետ իր հանդիպումը գնահատել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը: Նա ուզում է հասկանալ՝ հնարավո՞ր է պահպանել սահմանի կայունությունը, թույլ չտալ զոհեր, սահմանամերձ գյուղերի բնակիչները կարո՞ղ են ապրել բնականոն կյանքով, հնարավո՞ր է խոսել ու պայմանավորվել այդ ամենի մասին՝ ստեղծելով բանակցության նպաստավոր մթնոլորտ: Ոչ նա, ոչ Մինսկի խմբի համանախագահները չեն խոսել Արցախը բանակցային սեղան վերադարձնելու մասին: Բայց կողմերը պայմանավորվել են կատարել «մարդասիրական միջոցառումներ»: Հետաքրքիր է` ի՞նչ բովանդակություն է ունենալու Բաքվի «մարդասիրությունը»: Ավելի հետաքրքիր է, որ փաստացի` ԼՂ հարցում Նիկոլ Փաշինյանը հանդես է գալիս ուժայինների հետ տանդեմով, ոչ թե ԱԳ նախարարի: Օրնակ` ՀՀ ԱԱԾ տնօրենն է Արցախում բնակարանաշինության ծրագրից խոսում: Օրինակ` Վիեննայում հանդիպումից հետո ոչ ոք չի հիշում` ինչ է ասել ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը, հիշում են Նյու-Յորքում հայ համայնքի հետ հանդիպմանը ինչ է ասել Դավիթ Տոնոյանը. «Ես՝ որպես պաշտպանության նախարար, ասում եմ, որ այդ ձևաչափը՝ «տարածքներ՝ խաղաղության դիմաց», չի լինելու, ես այն վերաձևակերպել եմ՝ «նոր պատերազմ՝ նոր տարածքների դիմաց»:

Միակողմանի զիջումներ չեն լինելու, հնարավոր են փոխզիջումներ:
Դավիթ Տոնոյանը երկրորդ անգամ է խոսում ռազմավարության փոփոխության մասին` պաշտպանականից հարձակողականի: Այսինքն` իրադարձային հայտարարություններ չեն, այլ վկայություն դիրքավորման տրամաբանության, փիլիսոփայության փոփոխության։ Սա միակ տրամաբանական ճանապարհն է հավասարակշռությունը վերականգնելու, երբ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը Վիեննայի հանդիպումից հետո ՏԱՍՍ գործակալությանն ասել է. «Ադրբեջանի համար առաջնահերթը մեր երկրի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքների դեօկուպացիան է` միջազգային իրավունքի, Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի շրջանակներում, որոնք պահանջում են անհապաղ կերպով և առանց նախապայմանների դուրս բերել հայկական ուժերը գրավյալ տարածքներից»:

Համադրելով Իլհամ Ալիևի «սուբստանտիվ» երազանքն ու ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների մեկնաբանությունները, օրինակ` «Սա երկար, հագեցած ու հետաքրքիր խոսակցություն է, որը թույլ է տալիս հստակեցնել երկու երկրների առաջնորդներից յուրաքանչյուրի դիրքորոշումները։ Այս տեսանկյունից մենք գոհ ենք և հույս ունենք, որ այս խոսակցությունը կշարունակվի մոտ ժամանակներում»,- (ֆրանսիացի համանախագահ Ստեֆան Վիսկոնտի), մնում է մտածել` ինչի՞ց են գոհ: Որ Արմագեդոն չեղա՞վ:
Գուցե գոհ են, որ բանակցությունները վերջապես վերադարձան ԵԱՀԿ ՄԽ ձևաչա՞փ` ոչ պաշտոնական 3 հանդիպումներից հետո: Կամ` նոր Վիեննան «կառուցողական» էր, որովհետև չմերժեցին միմյանց նորից հանդիպե՞լ: Կամ էլ Արցախի` բանակցային սեղան վերադառնալը մնում է Նիկոլ Փաշինյանի «կրեատի՞վը»:

Փաստացի` օրակարգով, թե անօրակարգ, 3 սկզբունքների ու 6 տարրերի, թե ով գիտի ինչի մասին բանակցություններում ու բանակցություններից դուրս` Իլհամ Ալիևը հաստատուն է իր կարծրատիպերում: ՈՒ նրան պատասխանում է ոչ թե վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Վիեննայում կամ Երևանից, այլ պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանը` ԱՄՆ-ից: Մնում է հուսալ, որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը կկարողանա ապահովել այն տնտեսության գոյությունը, որ անհրաժեշտ է պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանի պատկերացրած խնդիրների լուծմանը: Այլապես ճիշտը մնում է ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանի լռությունը: 2016-ի Վիեննան կախվեց օդում, 2019-ի Վիեննան կողմերին հնարավորություն տվեց դեմքը պահել ու… բանակցել: Չի բացառվում, որ Վիեննա-2019-ից հետո կողմերը սկսեն հայտարարել, որ գնդակը մյուսի դաշտում է, իրականում գնդակը վաղուց աուտ է, և չկա մեկը, որ դաշտ վերադարձնի: Նույնիսկ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները: Դա ձեռնտու վիճակ է բոլորի համար, ցանկացած կտրուկ շարժում տարածաշրջանը ներքաշելու է նոր պատերազմի մեջ` արտաքին դաշտում, ներքին դաշտում` ավարտվելու է իշխանափոխությամբ: Փաստացի` կողմերը նոր իրավիճակում գծում են իրենց շահերի արեալը ու կարմիր գծերը, մնացածը ժամանակի մեջ կպարզվի:

Իսկ կպարզվի՞ ինչու՞ է իշխանությանն անվերջ ձգում օպերան: Քաղաքապետը մայրաքաղաքի կանաչապատումն է սկսում օպերայի տարածքից, գոյություն ունեցող, թե չունեցող մշակույթի նախարարության նախարարի ԺՊ-ն շենքն է գրավում: Նիկոլ Փաշինյանը մարտավարական փայլուն քայլ արեց` ապացուցելու, որ Հայաստանին պետք չէ մշակույթի նախարարություն, երբ «մշակույթի» պաշտոնյաները պահպանում են դարավորի ու անանցի ոչ թե անշեջ կրակը, այլ իրավական մոխիրը: ՊՈԱԿ-ների սկանդալը հաղթական առաջ է գնում Նազենի Ղարիբյանի թեթև ձեռքով` նա անդադրում խրվում է սկանդալից սկանդալ: Այդ նա է պարտավորվել, որ բոլոր պաշտոնյաները պիտի խոսեն պետական լեզվով` գրական հայերենով: Եվ Հայաստանը օրենքի երկիր դարձնելու հաճելի բեռը դրված է միայն նրա հաստատուն ուսերին ու նա տանում է խաչը` ավերածություններից չվախենալով, որովհետև գիտի ճշմարտությունը` Հայաստանում պետք է գործի օրենքը: Նազենի Ղարիբյանի պարտականությունը չէ, ոչ էլ, թերևս, մտավոր կարողությունների շրջանակում է ընկալել, որ օրենքը կառավարելու ձևերի շարադրանք է, որը, երբ սկսում է համարժեք չլինել իրականությանը, փոխվում է: Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի տնօրեն և գեղարվեստական ղեկավար Կոնստանտին Օրբելյանին աշխատանքից ազատելու` Նազենի Ղարիբյանի անհողդողդ որոշումը արվեստագետ-չինովնիկ բախում է, որից տուժում է երրորդ կողմը` հանդիսատեսը: Ո՞վ է հաշվի առնելու հանդիսատեսի շահը, ո՞վ է հաշվի առնելու, թե մշակութային աշխարհում Հայաստանի նոր իշխանություններին ի՞նչ հարված տվեց ոմն Ղարիբյան` մի հրամանով ապացուցելով, որ չարժի գալ, առավել ևս վերադառնալ Հայաստան, որտեղ չեն գործում պայմանագրեր, չի կարևորվում մշակույթը որպես երևույթ, արվեստագետը որպես անձ իր վաստակով ու հեղինակությամբ, և իշխանությունը թքած ունի, թե ինչ կկատարվի ազգային ակադեմիական թատրոնում` Հայաստանը Իտալիան չէ, մեր օպերան Լա Սկալան չէ: Պետք էլ չէ, որ դառնա, կան շարքային ՔՊ-ականներ, նրանք էլ կկառավարեն ամեն ինչ, նաև օպերան: Օպերան ոտքի է կանգնել իր գեղարվեստական ղեկավարին ու գլխավոր տնօրենին պաշտպանելու... կհաջողվի՞, թե՞ չէ, կմնա՞ Երևանում Կոնստանտին Օրբելյանը, թե՞ չէ, հարցի մի կողմն է: Եվ ոչ միայն օպերան` բոլոր թատրոնները: Վարչապետին նամակով թատերական գործիչները պահանջում են տիկին Ղարիբյանի հրաժարականը: Ակնհայտ է օրեցօր աճող հակասությունը կատարվողի ու ներկայացվողի միջև: Կառավարության ծրագրի 2018-ի կատարողականի 2 օր տևած քննարկումը ԱԺ-ում և վարչապետի անթիվ-անհամար հայտարարությունները հակասության մեջ են նրա կառավարության գործողությունների հետ: Կամ նա չունի իրական տեղեկատվություն, կամ համարժեք չի գնահատում տեղեկատվությունը: Կամ` ունակ չէ կառավարման ոլորտում որոշումներ ընդունել, և ամեն ինչ պտտվում է մարդկանց խնդիրները լուծելու փոխարեն` նրանց մեղադրանքներ ներկայացնելու մարտավարության մեջ: Նոր խոսք է, հարկավ, բայց գործում է իբրև բումերանգ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ. Շաբաթվա մոլորվածները ոչ օպերայում էին, ոչ փողոցներում: ԱԺ-ում էին: Նկատե՞լ եք` ամեն անգամ երբ վարչապետը Երևանում չէ, մի սկանդալ մայրաքաղաքում լինում է: Մարտի 29-ին, երբ Նիկոլ Փաշինյանը Վիեննայում «Բրիստոլ» հյուրանոցում համանախագահների ու Իլհամ Ալիևի հետ էր հանդիպում, ՔՊ-ի պատգամավորների սիրտն ուզեց գնալ Ստեփանակերտ ու Բակո Սահակյանին տեսնել: Պե՞տք է, չէ՞, իրենց ներդրումն ունենան հարցի լուծման մեջ: Ինչու՞ էր 35 ՔՊ-ականների սիրտը Ստեփանակերտ ուզել հենց ԱԺ արտահերթ նիստի օրը, մտքներով չէ՞ր անցել, որ բացի իշխանություն լինելը խիստ պրոզայիկ հարց են լուծում` քվորում են, ինչու՞ Արարատ Միրզոյանը այդքանը չգիտեր: Միամիտ լինենք ու հավատանք, որ դեռ չեն սովորել ԱԺ կանոնակարգ օրենքի ու իրենց պատգամավորական օրակարգի համապատասխանությունը գտնել: Որ մոռացել են` նիստի օրերին նիստերի դահլիճում ելույթներ են լսում, ելույթներ են ունենում, քննարկում են, քվեարկում են: Միամիտ լինենք ու չմտածենք, որ նիստը տապալել-չտապալելու հարցը ԱԺ-ում չէր լուծվում: Եվ ՔՊ-ականները պարզապես մոլորվածներ էին, որ սրտի կանչով գնում էին Ստեփականակերտ, բայց վերադարձան Երևան: Իսկ ընդհանրապես` իշխանության տարբեր թևերի միջև հարցերը լուծելիս կամ չլուծելիս պետք է օգտագործել ներքին ռեսուրսները ու Ստեփանակերտն ալիբի չդարձնել:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ